Gert van den Bogaard
- dinsdag 14 mei 2024
Elk jaar opnieuw leggen grijze walvissen (Eschrichtius robustus) zo’n 16.000 kilometer af als ze vanuit de Amerikaanse staat Californië naar Alaska migreren. Tijdens hun reis blijven ze relatief dicht bij de kust. En dat gaat soms mis. Het gebeurt namelijk weleens dat een walvis per ongeluk de verkeerde afslag neemt en strandt. De ene keert gebeurt dit echter vaker dan de andere keer. De reden? Wellicht hebben zonnestormen een vinger in de pap…
Magnetisch veld
Rond de aarde bevindt zich een magnetisch veld. Wetenschappers vermoeden dat walvissen dit magnetische veld van de aarde kunnen voelen en dit gebruiken als een gps om te navigeren tijdens hun lange migraties. Waarom ze dat denken? “Op de open oceaan is er weinig ander houvast,” vertelt onderzoeker Jesse Granger aan Scientias.nl. “Bovendien is bekend dat veel dieren het vermogen hebben om magnetische velden waar te nemen.” Denk bijvoorbeeld aan duiven, bijen, salamanders, zeeschildpadden en tuimelaars. “Daarom is het goed mogelijk dat ook walvissen over magnetoreceptie beschikken.” Waarschijnlijk weten walvissen dus door het magnetische veld van de aarde waar ze heen moeten. Dat werkt erg goed, totdat het aardmagnetisch veld overhoop wordt gegooid. En dat kan bijvoorbeeld gebeuren tijdens een zonnestorm.
Test
Normaliter onthullen onderzoekers of een dier over het vermogen beschikt om magnetische velden waar te nemen door een speciale test. Het betreffende dier wordt in een magnetisch spoelsysteem geplaatst dat wordt rondgedraaid. Als vervolgens blijkt dat het dier nog steeds een specifieke magnetische richting op gaat, is bewezen dat het dier over het vermogen beschikt. Deze test is echter met een walvis niet uit te voeren. Daarom baseren onderzoekers zich voornamelijk op correlatiestudies. Dat is op dit moment het beste bewijs dat er is.
De onderzoekers stelden een database samen van gestrande walvissen over een periode van 31 jaar. Vervolgens filterden ze alle gevallen waarin een walvis duidelijk ziek, ondervoed, gewond of verstrikt was geraakt, eruit. Hierdoor bleven er 186 mysterieuze strandingen van gezonde walvissen achter. Vervolgens vergeleek Granger dit met gegevens over de zonneactiviteit. Uiteindelijk ontdekte de onderzoeker dat op dagen van veel elektromagnetische ruis veroorzaakt door zonnestormen, de kans meer dan vier keer zo groot was dat een walvis aanspoelde.
Storing
Het probleem is waarschijnlijk niet dat een zonnestorm het magnetische veld van de aarde kromtrekt, al valt ook hier iets voor te zeggen. Waarschijnlijker is het dat de elektromagnetische ruis iets veroorzaakt dat de zintuigen van de walvis in de war schopt. “De ruis belemmert als het ware de mogelijkheid om het magnetische veld te ‘zien’,” legt Granger desgevraagd uit. Het is alsof hun gps tijdens de reis even wordt uitgeschakeld. En op die manier raken de dieren gedesoriënteerd en verdwaald, waardoor ze op het land aanspoelen.
meter, wel 14 tot 35 ton wegen en tussen de 50 en 60 jaar oud worden. Afbeelding: Charles Melville Scammon (via Wikimedia Commons)
Zonnestorm
Wat er eigenlijk gebeurt tijdens een zonnestorm is dat de zon een hete stroom van geladen deeltjes in de richting van de aarde slingert. Dit kan vervolgens invloed hebben op onze technische apparatuur en bijvoorbeeld stroomuitval veroorzaken, satellieten uitschakelen, GPS-signalen blokkeren en radiocommunicatie verstoren. Wanneer de meeste zonnestormen zich voordoen, hangt af van de cyclus van de zon. Onze moederster doorloopt namelijk een grofweg 11 jaar durende cyclus die gekenmerkt wordt door een zonneminimum – een periode waarin de zon heel rustig is en weinig zonnevlekken en zonnevlammen genereert – en een zonnemaximum, waarin de ster juist veel actiever is. Onderzoekers voorspelden eerder dat het zonneminimum zich rond april 2020 aan zou dienen. Maar na lange periode van rust zagen onderzoekers onlangs weer twee groepen zonnevlekken op onze moederster. Het betekent dat er mogelijk weer een nieuwe zonnecyclus is aangebroken. En dat kan betekenen dat we weer veel nieuwe zonnestormen gaan meemaken.
“ALS ONZE CORRELATIE KLOPT VERWACHT IK NAARMATE HET ZONNEMAXIMUM NADERT EEN TOENAME VAN GEZONDE AANGESPOELDE WALVISSEN”
Toename
Het betekent dat we in de komende periode mogelijk ook weer meer walvissen zullen zien stranden. “Als onze correlatie klopt verwacht ik inderdaad naarmate het zonnemaximum nadert een toename van gezonde aangespoelde walvissen,” vertelt Granger. “We hebben echter geen reden om te geloven dat ook dode, zieke, uitgemergelde of gewonde aangespoelde walvissen verband houden met de zonnecyclus. Dus we zullen echt alleen op de gezonde walvissen moeten letten.”
Hoewel Granger in de studie een verband heeft gevonden tussen aangespoelde grijze walvissen en zonnestormen, houdt ze toch een slag om de arm. “We zeggen niet dat zonnestormen de enige oorzaak zijn van de strandingen,” zegt ze. “Het is maar één mogelijke oorzaak.” Zoals gezegd kunnen ook andere factoren een rol spelen. Wel heeft Granger genoeg redenen om te vermoeden dat zonnestormen te maken kunnen hebben met aangespoelde walvissen. Bovendien is het niet voor het eerst dat dit verband wordt gelegd. Een aantal jaar geleden spoelden er om mysterieuze redenen ineens potvissen aan op Texel. En ook deze gebeurtenis zou weleens te maken kunnen hebben met een zonnestorm die het aardmagnetisch veld verstoorde.
